คำถามทางยา
คำถาม :
อาการไม่พึงประสงค์ที่เป็นไข้ และชัก หลังจากฉัดวัคซีน DTP ในเด็กมักเกิดขึ้นหลังฉีดวัคซีนนานเท่าไร
ชื่อสามัญทางยา :
Diphtheria-Tetanus-Pertussis vaccine
กลุ่มยา :
Vaccines
ชื่อการค้า :
-
ประเภทคำถาม :
Dosage/ Administration
วิธีสืบค้น :
คอมพิวเตอร์
แหล่งข้อมูล :
Online
คำตอบ :
คอตีบ เป็นโรคที่เกิดจากเชื้อ Corynebacterium diphtheriae ทำให้เกิดอาการคออักเสบชนิดร้ายแรง โดยมีแผ่นขาวบนเยื่อบุในคอหอย ผู้ป่วยอาจเสียชีวิตจากภาวะทางเดินหายใจอุดกั้นหรือจากพิษของเชื้อซึ่งทำให้กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ หรือปลายประสาทอักเสบ(1)
บาดทะยัก เป็นโรคที่เกิดจากพิษของเชื้อ Clostridium tetani ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่ไม่พึ่งออกซิเจน เชื้อก่อโรคนี้พบทั่วไปในสิ่งแวดล้อม ในฝุ่น ในดิน และในลำไส้ของมนุษย์และสัตว์ โรคนี้เกิดเพราะมีเชื้อปนเปื้อนในบาดแผล หรือเนื้อเยื่อที่มีภาวะแผลเน่าเปื่อย หรือเนื้อเยื่อมีการอักเสบเกิดภาวะไร้ออกซิเจนขึ้น ทำให้เชื้อเจริญเติบโตได้และสร้างสร้างสารพิษปล่อยเข้ากระแสเลือด ซึ่งเป็นพิษต่อระบบประสาท ทำให้มีอาการเกร็ง ชักกระตุก กล้ามเนื้อไม่ทำงานตามปกติและหยุดหายใจได้ การเกิดโรคในทารกแรกเกิด มักเกิดจากการที่มีเชื้อปนเปื้อนบริเวณสะดือจากการพอกยาตามบ้าน หรือใช้อุปกรณ์ที่ไม่สะอาดตัดสายสะดือ เชื้อเติบโตได้ดีเพราะสายสะดือเป็นเนื้อตายเปื่อยหลลุดตามธรรมชาติ จึงเป็นภาวะที่เหมาะกับการเจริญเติบโตของเชื้อ ดังนั้นหากทารกไม่มีภูมิคุ้มกันต่อสารพิษ จะทำให้ทารกเกิดโรคได้ วิธีสร้างภูมิคุ้มกันในทารกที่ดีที่สุดคือ การฉีดวัคซีนในหญิงตั้งครรภ์(1)
ไอกรน เป็นโรคที่เกิดจากเชื้อ Bordetella pertussis ซึ่งก่อโรคในคนเท่านั้น โรคไอกรนในเด็กโตและผู้ใหญ่มักมีอาการไม่รุนแรง และแยกได้ยากจากการติดเชื้ออื่นๆ ที่ทำให้มีอาการของระบบทางเดินหายใจ แต่ในเด็กเล็กอาการไอจะรุนแรงจนหยุดหายใจ หรือเขียวได้ โรคนี้ติดต่อโดยการสัมผัสกับละอองเสมหะของผู้ที่กำลังเป็นโรคนี้ การที่โรคนี้วินิจฉัยได้ยากในเด็กโตและผู้ใหญ่เพราะอาการไม่ค่อยชัดเจน และการตรวจทางห้องปฏิบัติการเพื่อการวินิจฉัย ต้องใช้การเพาะเชื้อหรือวิธี polymerese chain reaction เพื่อตรวจจีโนมของแบคทีเรีย ซึ่งการตรวจเหล่านี้มักไม่สามารถทำในห้องปฏิบัติการในโรงพยาบาลทั่วไป การวินิจฉัยส่วนใหญ่วินิจฉัยจากอาการที่ไอมากกว่า 2 สัปดาห์โดยมีลักษณะอาการอย่างน้อย 1 ใน 3 ข้อ ดังนี้คือ ไอแบบ paroxysms (ไอเป็นชุด ๆ อย่างรุนแรง) อาการหายใจเข้ามีเสียงดัง (whooping) หรือมี อาการอาเจียนจากการไอ และวัคซีนโรคนี้สำหรับเด็กโตและผู้ใหญ่ยังไม่มีการใช้อย่างแพร่หลาย จึงทำให้เด็กโตและผู้ใหญ่มักเป็นแหล่งแพร่เชื้อไปยังเด็กเล็ก(1)
Diphtheria-Tetanus-Pertussis vaccine เป็น วัคซีนรวมคอตีบ-บาดทะยัก-ไอ แบ่งออกเป็น(1)
1. วัคซีนคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรนชนิดทั้งเซลล์ (DTwP) มีทั้งที่เป็นวัคซีนเดี่ยวและวัคซีนรวมที่มีส่วนประกอบของคอตีบ บาดทะยัก และไอกรนชนิดทั้งเซลลร์ รวมกับวัคซีนป้องกันโรคตับอักเสบบี (DTwP-HB) หรือร่วมกับวัคซีนป้องกันตับอักเสบบี และฮิบ (DTwP-HB-Hib) ได้แก่ วัคซีน pentavalent ที่จัดสรรให้โดยกระทรวงสาธารณสุข
2. วัคซีนคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรนชนิดไร้เซลล์ (DTaP) สำหรับในเด็กเล็กนำเฉพาะบางส่วนของเชื้อ ไอกรนที่สามารถกระตุ้น ให้ร่างกายสร้าง ภ ภูมิคุ้มกันโรคได้มาผสมกัน ในปริมาณต่างๆ กันโดย DTaP นี้มักนำไปรวมกับวัคซีนป้องกันโรคอื่น ๆ เช่น ไวรัสตับอักเสบบี ฮิบและ โปลิโอชนิดฉีด (inactivated polio vaccine)
3. วัคซีนคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรนสูตรเด็กโตหรือผู้ใหญ่ Tdap (BoostrixTM หรือ AdacelTM) และ TdaP (BoostagenTM) โดยลดปริมาณแอนติเจนของคอตีบเพื่อลดผลข้างเคียง เพื่อใช้ในเด็กอายุ 4 ปี และผู้ใหญ่
การฉีดวัคซีนสำหรับเด็กเล็กให้ฉีดครั้งละ 0.5 ml เข้ากล้ามเนื้อ บริเวณต้นขาหรือต้นแขนรวม 5 dose โดย 4 เข็มแรกฉีดให้กับเด็กเล็กที่อายุ 2, 4, 6, 15-18 เดือน และฉีดเข็มที่ 5 ในเด็กโตอายุ 4-6 ปี(1)
สามารถทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์หลังจากฉีดวัคซีนได้ คือ
สำหรับอุบัติการณ์การเกิดการไข้ หลังฉีดวัคซีนคือ 15-30% และการเกิดการชัก คือ <1%(2) แสดงรายละเอียดการเกิดอาการไม่พึงประสงค์ที่เกี่ยวกับไข้และชัก ได้ดังภาพ
สรุป: อาการไม่พึงประสงค์ที่เกิดจากการฉีดวัคซีน DTP ที่เป็นอาการไข้มักเกิดขึ้นภายใน 24 ชั่วโมงหลังฉีดวัคซีน และคงอยู่นาน 24 ชั่วโมง ส่วนอาการชักมักเกิดขึ้นภายใน 48 ชั่วโมงภายหลังจากฉีดวัคซีน
บาดทะยัก เป็นโรคที่เกิดจากพิษของเชื้อ Clostridium tetani ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่ไม่พึ่งออกซิเจน เชื้อก่อโรคนี้พบทั่วไปในสิ่งแวดล้อม ในฝุ่น ในดิน และในลำไส้ของมนุษย์และสัตว์ โรคนี้เกิดเพราะมีเชื้อปนเปื้อนในบาดแผล หรือเนื้อเยื่อที่มีภาวะแผลเน่าเปื่อย หรือเนื้อเยื่อมีการอักเสบเกิดภาวะไร้ออกซิเจนขึ้น ทำให้เชื้อเจริญเติบโตได้และสร้างสร้างสารพิษปล่อยเข้ากระแสเลือด ซึ่งเป็นพิษต่อระบบประสาท ทำให้มีอาการเกร็ง ชักกระตุก กล้ามเนื้อไม่ทำงานตามปกติและหยุดหายใจได้ การเกิดโรคในทารกแรกเกิด มักเกิดจากการที่มีเชื้อปนเปื้อนบริเวณสะดือจากการพอกยาตามบ้าน หรือใช้อุปกรณ์ที่ไม่สะอาดตัดสายสะดือ เชื้อเติบโตได้ดีเพราะสายสะดือเป็นเนื้อตายเปื่อยหลลุดตามธรรมชาติ จึงเป็นภาวะที่เหมาะกับการเจริญเติบโตของเชื้อ ดังนั้นหากทารกไม่มีภูมิคุ้มกันต่อสารพิษ จะทำให้ทารกเกิดโรคได้ วิธีสร้างภูมิคุ้มกันในทารกที่ดีที่สุดคือ การฉีดวัคซีนในหญิงตั้งครรภ์(1)
ไอกรน เป็นโรคที่เกิดจากเชื้อ Bordetella pertussis ซึ่งก่อโรคในคนเท่านั้น โรคไอกรนในเด็กโตและผู้ใหญ่มักมีอาการไม่รุนแรง และแยกได้ยากจากการติดเชื้ออื่นๆ ที่ทำให้มีอาการของระบบทางเดินหายใจ แต่ในเด็กเล็กอาการไอจะรุนแรงจนหยุดหายใจ หรือเขียวได้ โรคนี้ติดต่อโดยการสัมผัสกับละอองเสมหะของผู้ที่กำลังเป็นโรคนี้ การที่โรคนี้วินิจฉัยได้ยากในเด็กโตและผู้ใหญ่เพราะอาการไม่ค่อยชัดเจน และการตรวจทางห้องปฏิบัติการเพื่อการวินิจฉัย ต้องใช้การเพาะเชื้อหรือวิธี polymerese chain reaction เพื่อตรวจจีโนมของแบคทีเรีย ซึ่งการตรวจเหล่านี้มักไม่สามารถทำในห้องปฏิบัติการในโรงพยาบาลทั่วไป การวินิจฉัยส่วนใหญ่วินิจฉัยจากอาการที่ไอมากกว่า 2 สัปดาห์โดยมีลักษณะอาการอย่างน้อย 1 ใน 3 ข้อ ดังนี้คือ ไอแบบ paroxysms (ไอเป็นชุด ๆ อย่างรุนแรง) อาการหายใจเข้ามีเสียงดัง (whooping) หรือมี อาการอาเจียนจากการไอ และวัคซีนโรคนี้สำหรับเด็กโตและผู้ใหญ่ยังไม่มีการใช้อย่างแพร่หลาย จึงทำให้เด็กโตและผู้ใหญ่มักเป็นแหล่งแพร่เชื้อไปยังเด็กเล็ก(1)
Diphtheria-Tetanus-Pertussis vaccine เป็น วัคซีนรวมคอตีบ-บาดทะยัก-ไอ แบ่งออกเป็น(1)
1. วัคซีนคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรนชนิดทั้งเซลล์ (DTwP) มีทั้งที่เป็นวัคซีนเดี่ยวและวัคซีนรวมที่มีส่วนประกอบของคอตีบ บาดทะยัก และไอกรนชนิดทั้งเซลลร์ รวมกับวัคซีนป้องกันโรคตับอักเสบบี (DTwP-HB) หรือร่วมกับวัคซีนป้องกันตับอักเสบบี และฮิบ (DTwP-HB-Hib) ได้แก่ วัคซีน pentavalent ที่จัดสรรให้โดยกระทรวงสาธารณสุข
2. วัคซีนคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรนชนิดไร้เซลล์ (DTaP) สำหรับในเด็กเล็กนำเฉพาะบางส่วนของเชื้อ ไอกรนที่สามารถกระตุ้น ให้ร่างกายสร้าง ภ ภูมิคุ้มกันโรคได้มาผสมกัน ในปริมาณต่างๆ กันโดย DTaP นี้มักนำไปรวมกับวัคซีนป้องกันโรคอื่น ๆ เช่น ไวรัสตับอักเสบบี ฮิบและ โปลิโอชนิดฉีด (inactivated polio vaccine)
3. วัคซีนคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรนสูตรเด็กโตหรือผู้ใหญ่ Tdap (BoostrixTM หรือ AdacelTM) และ TdaP (BoostagenTM) โดยลดปริมาณแอนติเจนของคอตีบเพื่อลดผลข้างเคียง เพื่อใช้ในเด็กอายุ 4 ปี และผู้ใหญ่
การฉีดวัคซีนสำหรับเด็กเล็กให้ฉีดครั้งละ 0.5 ml เข้ากล้ามเนื้อ บริเวณต้นขาหรือต้นแขนรวม 5 dose โดย 4 เข็มแรกฉีดให้กับเด็กเล็กที่อายุ 2, 4, 6, 15-18 เดือน และฉีดเข็มที่ 5 ในเด็กโตอายุ 4-6 ปี(1)
สามารถทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์หลังจากฉีดวัคซีนได้ คือ
สำหรับอุบัติการณ์การเกิดการไข้ หลังฉีดวัคซีนคือ 15-30% และการเกิดการชัก คือ <1%(2) แสดงรายละเอียดการเกิดอาการไม่พึงประสงค์ที่เกี่ยวกับไข้และชัก ได้ดังภาพ
สรุป: อาการไม่พึงประสงค์ที่เกิดจากการฉีดวัคซีน DTP ที่เป็นอาการไข้มักเกิดขึ้นภายใน 24 ชั่วโมงหลังฉีดวัคซีน และคงอยู่นาน 24 ชั่วโมง ส่วนอาการชักมักเกิดขึ้นภายใน 48 ชั่วโมงภายหลังจากฉีดวัคซีนเอกสารแนบ :
เอกสารอ้างอิง :
1. กองป้องกันโรคด้วยวัคซีน กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข.ตำราวัคซีนและการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค พ.ศ.2562. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: กองป้องกันโรคด้วยวัคซีน กรมควบคุมโรค กระทรวง; พ.ศ.2562.
2. Diphtheria, tetanus toxoids, and acellular pertussis vaccine (DTaP and Tdap). In: Lexicomp Drug information [Database on the internet] Hudson (OH): Lexicomp, Inc.; [Cited 2021 Mar 11]. Available from: https://www.uptodate.com/contents/diphtheria-tetanus-toxoids-and-acellular-pertussis-vaccine-dtap-and-tdap-drug-information?search=dtp%20vaccine&source=panel_search_result&selectedTitle=1~87&usage_type=panel&kp_tab=drug_general&display_rank=1#F161242
2. Diphtheria, tetanus toxoids, and acellular pertussis vaccine (DTaP and Tdap). In: Lexicomp Drug information [Database on the internet] Hudson (OH): Lexicomp, Inc.; [Cited 2021 Mar 11]. Available from: https://www.uptodate.com/contents/diphtheria-tetanus-toxoids-and-acellular-pertussis-vaccine-dtap-and-tdap-drug-information?search=dtp%20vaccine&source=panel_search_result&selectedTitle=1~87&usage_type=panel&kp_tab=drug_general&display_rank=1#F161242
ชื่อ-สกุลผู้ถาม :
ภญ.เกวลิน ตติยนันทพร
ประเภทผู้ถาม :
เภสัชกร
วิธีถาม :
โทรศัพท์/โทรสาร
จุดประสงค์การถาม :
เพื่อแก้ปัญหาผู้ป่วย
ความรีบด่วน :
ทันที
วัน/เวลาที่ถาม :
11/03/2021 10:00:00
วัน/เวลาที่ตอบกลับ :
11/03/2021 11:00:00
ระยะเวลาสืบค้น :
1 ชั่วโมง
วิธีส่งคำตอบ :
โทรศัพท์/โทรสาร
ผู้สืบค้น :
ณัฐฐา มีศิริพันธุ์